The Art of Photography

कुलक्षये प्रणश्यन्ति कुलधर्माः सनातनाः।
धर्मे नष्टे कुलं कृत्स्नम् अधर्मोऽभिभवत्युत॥

कुल–क्षये – कुलको विनाश हुँदा | प्रणश्यन्ति – नष्ट हुन्छन् | कुल–धर्माः – कुलका परम्परागत धर्म / कर्तव्यहरू | सनातनाः – सनातन (चिरस्थायी) |

धर्मे – धर्ममा | नष्टे – नष्ट भएपछि | कुलम् – कुल | कृत्स्नम् – सम्पूर्ण | अधर्मः – अधर्म | अभिभवति – हावी हुन्छ / बढ्छ | उत् – निश्चय नै / वास्तवमै

जब वंश (कुल) नष्ट हुन्छ, त्यसको प्रत्यक्ष प्रभाव केवल शारीरिक विनाशमा सीमित हुँदैन—धार्मिक परम्परा, संस्कार, र समाजको नैतिक आधार समेत पतन हुन्छ।
वैदिक परम्परामा "कुलधर्म" भन्नाले परिवारभित्र पुस्तौंदेखि चल्दै आएका धार्मिक विधिहरू—जस्तै अग्निहोत्र, श्राद्ध, विवाह संस्कार, र पित्र-कार्यहरू जनाइन्छ। यी कर्महरूलाई योग्य र धर्मज्ञ पुरुषहरूले सम्पादन गर्छन्। तर युद्धमा जब यस्ता पुरुषहरू, विशेषतः बुबा र जेठा छोरा जस्ता परिवारका मूल आधारहरू मर्छन्, तब ती धार्मिक परम्पराहरू पनि अन्त्य हुने खतरा हुन्छ।

यसले धर्मको स्थानमा अधर्मको उदय गराउँछ। बाँकी रहेका महिला र बालबालिका संरक्षणविहीन भएर जीवनयापनको संघर्षमा पर्ने हुँदा उनीहरू पनि क्रमशः अधार्मिक क्रियाकलापहरूको शिकार हुन्छन्। यसरी कुलको विनाशले केवल एक परिवारलाई मात्र होइन, समग्र समाजलाई नै नैतिक र आध्यात्मिक दृष्टिले डगमगाउने खतरा निम्त्याउँछ।

अर्जुनको यो दृष्टिकोण युद्धको वास्तविक मूल्य—राज्य प्राप्तिको सट्टा आध्यात्मिक र सामाजिक पतन—प्रति गम्भीर चिन्ता हो।